Gắn kết cộng đồng

Lễ hội Kết bạn cộng đồng của người M’nông hay còn gọi là lễ hội Kết nghĩa cộng đồng (theo tiếng M’nông thường gọi là: “Tâm Mít Yiêng”, “Maih Gung Sâu Gieng Dey”, “Tâm Rơm Bon”). Trong hệ thống các nghi lễ và lễ hội của người M’nông, Kết bạn cộng đồng là một trong những lễ hội độc đáo, thường được tổ chức khi cộng đồng ở thôn, sóc này muốn kết nghĩa với thôn, sóc kia thông qua già làng, những người có uy tín trong cộng đồng. Đây là lễ hội mang đậm tính nhân văn, ngoài dâng lễ cúng tế thần linh, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu thì mục đích chính còn là để cầu mong cho cộng đồng các thôn, sóc đoàn kết, hóa giải mọi mâu thuẫn. Lễ hội thường được tổ chức vào thời điểm nông nhàn, lễ vật được chuẩn bị chu đáo theo sự phân công của chủ lễ, đảm bảo lễ hội diễn ra suôn sẻ.

Trình diễn cồng chiêng trong lễ hội Kết bạn cộng đồng giữa người M’nông và người Châu Mạ tại trảng cỏ Bù Lạch, xã Đồng Nai, huyện Bù Đăng, diễn ra tháng 10-2018

Trước đây, lễ hội Kết bạn cộng đồng của người M’nông thường diễn ra trong 2 ngày. Ngày đầu tiên, khi khách đến, chủ nhà sẽ sắp xếp đội cồng chiêng diễn tấu để đón và dẫn khách đến nơi bố trí lễ vật (nhà của già làng) để giới thiệu các lễ vật, vật phẩm được sử dụng trong lễ hội. Tại đây, chủ nhà cử ra một số người mang bột nếp mời khách ăn, lúc này khách cũng trao các vật phẩm do mình mang đến để góp vào các món ẩm thực trong quá trình diễn ra lễ hội. Đến tối, chủ nhà sẽ làm cơm để mời khách. Đồng thời sẽ diễn ra các hoạt động như múa, hát giao duyên, đánh cồng chiêng, giao lưu văn nghệ giữa chủ và khách.

Sáng hôm sau, chủ nhà và khách sẽ cử hai người đại diện (già làng) tiến hành các nghi lễ cúng thần linh, đâm trâu… với ý nghĩa cầu mong sự đoàn kết, gắn bó ngày càng bền chặt giữa chủ và khách cũng như giữa cộng đồng trong bon, sóc với nhau. Khi các nghi thức, nghi lễ kết thúc thì hoạt động vui hội với các trò chơi truyền thống như kéo co, bắn ná (nỏ), đi cà kheo, giã gạo... được tổ chức với hoạt động uống rượu cần, liên hoan ẩm thực.

Sau khi kết thúc lễ hội, hai già làng cùng nhau tiến hành nghi thức đốn ngã cây nêu. Chủ nhà sẽ bố trí người mời rượu để tiễn khách ra về và hứa hẹn cho lần lễ hội kế tiếp.

Nối dài giá trị truyền thống

Ngày nay, lễ hội Kết bạn cộng đồng của người M’nông ở Bình Phước được thực hiện trong 1 ngày. Vào ngày tổ chức lễ hội, chủ lễ thức dậy từ sớm để tiến hành dựng cây nêu, các thành viên được phân công sửa soạn, chuẩn bị cho ngày hội vui của thôn, sóc.

Đến giờ quy định, già làng vai đeo xà gạc, mang khố, cổ đeo chuỗi hạt ngũ sắc, dắt một con dao côi ở thắt lưng. Các thành viên còn lại của đội lễ gồm đội bê lễ vật, đội văn nghệ trong trang phục truyền thống đứng ở sân chính lễ hội chuẩn bị đón khách. Khi bên chủ lễ vang lên tiếng cồng chiêng, phía khách chỉnh trang, chuẩn bị lễ vật, chủ lễ đi trước, đội bê lễ đi theo sau tiến về khu vực lễ hội. Khi đến sân lễ hội, chủ lễ tiến lên phía trước mời rượu khách. Sau đó, chủ lễ dẫn khách về phía cây nêu tại sân chính lễ hội bày lễ vật do khách mang theo. Đội lễ của chủ nhà lấy bánh bột nếp mời khách với ý nghĩa nâng cao sự đoàn kết, gắn bó giữa chủ nhà và khách, cùng nhau chia sẻ niềm vui cộng đồng.

Già làng thực hiện nghi thức cúng xin thần linh trong lễ hội kết bạn giữa cộng đồng người M’nông thôn Sơn Hòa và cộng đồng người M’nông thôn Sơn Tùng, xã Thọ Sơn, tại thôn Sơn Hòa, xã Thọ Sơn, ngày 4-11-2023 (ảnh: Đức Ngự)

Sau khi lễ vật được bày biện hoàn chỉnh, già làng phía chủ lễ và đại diện khách hát đối đáp hỏi thăm, mừng hội. Khi hát đối đáp kết thúc, già làng tiến về phía cây nêu và khấn xin thần linh chứng giám cho buổi lễ của hai cộng đồng. Dứt lời khấn, già làng mời chủ lễ phía khách tiến về cây nêu thực hiện nghi thức uống rượu cần biểu trưng cho mối kết giao nghĩa tình thủy chung giữa hai thôn, sóc. Đội cồng chiêng tấu bản mừng hội đi xung quanh cây nêu, đội múa theo sau. Sau đó, già làng hai bên ngồi quây quần, chỉ dạy những kinh nghiệm trong đời sống, lao động, sản xuất, trao truyền vốn văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ. Trong khi đó, dân làng, già trẻ, gái trai, nam thanh, nữ tú quây quần vui hội trong tiếng cồng chiêng vang vọng, cùng nhau múa hát, thưởng thức các món ăn truyền thống. Sau khi nghi thức kết thúc thì phần hội cũng bắt đầu với các trò chơi dân gian như kéo co, đẩy gậy, giã gạo…

Lễ hội Kết bạn cộng đồng của người M’nông ở Bình Phước dù trước kia hay bây giờ, không chỉ dừng lại ở hoạt động thờ cúng tín ngưỡng dân gian và gắn kết hai cộng đồng mà còn là nơi để giao lưu, gắn kết giữa các cư dân trong cộng đồng, khu vực. Thông qua lễ hội thể hiện sự đoàn kết, thái độ chấp hành các quy tắc ứng xử trong cộng đồng một cách nghiêm túc, tự giác cũng như gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Đồng thời thể hiện tính nhân văn sâu sắc, đề cao tình cảm, tình người trong cuộc sống, thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn", nhớ ơn những người đi trước đã có công gây dựng nên mối quan hệ khăng khít giữa các cộng đồng.

Đinh Nho Dương - Theo Báo Bình Phước online